اعظم محبی: طبیعت و عرصه‌های زیستی گلستان در سال‌های اخیر با دغدغه‌ها و چالش‌های متعددی دست به گریبان بوده که هر یک به فراخور شدت آن، بر فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی بشر تأثیر گذشته است.

مرگ صدها هزار پرنده در خلیج گرگان به سبب بوتولیسم، وقوع انواع بیماری‌ها و آفت ها در جنگل‌های هیرکانی، بروز چندین فقره آتش سوزی در جنگل‌های گلستان و وضعیت بغرنج و نابسامان تخلیه پساب ید در طبیعت از جمله چالش‌های محیط زیست گلستان است.

در کنار مباحث مطرح شده، مقوله خشک شدن عرصه‌های تالابی گلستان مانند خلیج گرگان و تالاب گمیشان را باید عنوان کرد؛ مبحثی است که بی توجهی به آن خسارات بی‌شمار محیط زیستی را بر جای می‌گذارد.

در سنوات اخیر، در مورد احیا خلیج گرگان و ضرورت توجه به آن در عرصه‌های ملی و استانی سخن به میان آمده و با توجه به پیگیری‌های مستمر، عملیات لایروبی این پهنه آبی بزودی آغاز خواهد شد.

اما تالاب گمیشان با ۲۰ هزار هکتار وسعت سال‌ها است مورد بی‌مهری قرار گرفته و روز به روز از مساحت آن کاسته می‌شود.

این زیستگاه ارزشمند که در شمال غربی گلستان در مرز ایران با ترکمنستان واقع شده، در سالیان نه چندان دور یکی از قطب‌های اصلی پذیرش پرندگان مهاجر و البته ماهی‌گیری و امرار معاش بومیان منطقه بوده است که به دلایل مختلف همچون کاهش تراز آبی خزر و کاهش آب ورودی از مناطق بالادست، حدود ۱۰ سال است که خشک شد و در خوش‌بینانه‌ترین حالت مساحت پهنه آبی آن به کمتر از هزار هکتار رسیده است.

طبق نظر کمیته مقابله با ریزگردها استانداری گلستان، این تالاب هم اکنون یکی از کانون‌های اصلی شیوع ریزگرد تلقی می‌شود.

اهمیت و ضرورت احیا و توجه به تالاب گمیشان در سفر رئیس جمهور به گلستان مطرح شد و طی روزهای اخیر خبرهای خوبی مبنی بر تزریق اعتبار برای نجات این تالاب شنیده می‌شود. براساس یکی از مصوبات پنجمین جلسه کارگروه احیا و حفاظت از تالاب‌های ایران قرار است که با تزریق اعتبارات مکفی این تالاب احیا شود.

با توجه به این مصوبه، بومیان منطقه امیدوار هستند بار دیگر شاهد ورود آب به این زیستگاه ارزشمند و حضور پرندگان مهاجر و رونق اقتصادی در منطقه باشند.

ضرورت پمپاژ آب به تالاب

یک کارشناس محیط زیست در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: تالاب بین المللی گمیشان به عنوان تالاب ساحلی گلستان از اهمیت بسیار بالایی در میزبانی از انواع حیات وحش به ویژه پرندگان مهاجر آبزی یا کنار آبزی برخوردار است.

رسوب برداری از کریدورهای مشترک تالاب با دریا، حدنگاری، اختصاص حق آبه و پمپاژ آب به تالاب گمیشان می‌تواند این پهنه آبی را احیا کندیحیی خدیور افزود: این تالاب در دهه‌های گذشته از طریق چهار کریدور از دریای خزر تغذیه می‌شد و ارتفاع آب در بخش‌هایی از آن از ۱.۵ متر هم فراتر می‌رفت.

وی بیان کرد: در دهه ۷۰، وجود انواع ماهیان خاویاری در این زیستگاه گزارش شده که بیانگر نقش مؤثر این بوم سازگان در چرخه زادآوری و صیانت از انواع آبزیان دارد.

خدیور ادامه داد: تالاب‌ها از جمله تالاب گمیشان، کارکردهای زیست محیطی متعددی دارند که از آن جمله می‌توان به میزبانی از انواع حیات وحش، تلطیف آب و هوا، جنبه‌های اقتصادی و ماهیگیری، تصفیه پساب‌ها و زهاب ها وارده و یا جلوگیری از ایجاد کانون‌های ریزگرد اشاره کرد.

به گفته وی تالاب گمیشان با برخورداری از حدود ۲۵ کیلومتر نوار ساحلی مشترک با دریای خزر شرایط مناسبی برای احیا و حیات دوباره دارد.

خدیور بیان کرد: منظورکردن ایستگاه‌های پمپاژ آب و یا رسوب برداری از کریدورهای مشترک تالاب با دریای خزر امکان احیای این زیستگاه را فراهم می‌سازد.

وی گفت: از جمله موضوعاتی که در خصوص احیای تالاب گمیشان باید مد نظر قرار بگیرد ضرورت حدنگاری و تدقیق مرزهای شرق این پهنه زیستی با اراضی متعلق به مردم است.

خدیور ادامه داد: باید مقوله پساب سایت پرورش میگوی گمیشان هم به شکل مناسبی مدیریت شود تا علاوه بر وضعیت کمی آب، کیفیت آب تالاب هم در شرایط خوبی قرار بگیرد.

وی افزود: به سبب نوع بافت خاک بستر و شرایط اقلیمی گمیشان امکان ایجاد کانون‌های ریزگرد بسیار محتمل است و تعلل در اجرای آن می‌تواند علاوه بر تهدید زندگی حدود ۸۰ هزار نفر از شهروندان گمیشان زندگی اهالی شهرستان‌های اطراف مانند گرگان، آق قلا و حتی گنبد کاووس را هم تحت تأثیر قرار دهد.

برنامه ۵ ساله احیا تالاب گمیشان

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: بخش اعظمی از آب تالاب گمیشان آن از طریق دریای خزر تأمین می‌شود، متأسفانه به دلیل پایین آمدن تراز آب دریای خزر هم خلیج گرگان و هم تالاب گمیشان از این موضوع متأثر شده‌اند.

محمدرضا کنعانی افزود: در حال حاضر هیچ رودخانه دائمی به تالاب گمیشان منتهی نمی‌شود، در گذشته رودخانه گرگانرود به این تالاب وارد می‌شد، ولی مسیر این رودخانه چندین دهه تغییر کرده است.

وی بیان کرد: در پنجمین نشست ستاد هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور با حضور معاون اول رئیس جمهور، نقشه راه نجات برخی از تالاب‌ها از جمله این تالاب گمیشان ترسیم شد.

کنعانی بیان کرد: به همین منظور با دستور معاون اول رئیس جمهور چهار هزار و ۵۰ میلیارد ریال برای احیای تالاب گمیشان از طریق سازمان برنامه و بودجه اختصاص یافته است.

طبق گفته وی براساس مطالعات و برنامه ریزی های انجام شده، زمان اجرای این طرح پنج ساله است.

کنعانی اضافه کرد: جلوگیری از خشک شدن و افزایش شوری و ایجاد گرد و غبار، کاهش بار آلودگی و جلوگیری از تبخیر تالاب و جلوگیری از تخریب تصرف اراضی از جمله محورهای این طرح است.

وی گفت: ۱۶ برنامه مداخله‌ای در نظر گرفته شد که هشت مورد آن با بیشترین اثربخشی در اولویت اول قرار داشته و باید به صورت اضطراری آغاز شود و سایر برنامه‌ها از جمله پمپاژ آب، در نظر گرفتن حق آبه، احداث تصفیه خانه فاضلاب در گمیشان، توجه به سیستم تخلیه فاضلاب مجتمع میگو و احداث سیستم تخلیه فاضلاب شهرک صنعتی گمیشان در اولویت دوم هستند.

به گزارش خبرنگار مهر، با توجه به تزریق اعتبار برای احیای تالاب گمیشان، امید است تا وضعیت بغرنج این اکوسیستم آبی بهبود یافته و شاهد حضور پرندگان مهاجر و رونق اقتصادی در این منطقه باشیم لذا انتظار می‌رود این روند شتاب بیشتری به خود بگیرد.