به گزارش ایرنا و به استناد تاریخ، کشت زیتون در استان گلستان قدمتی ۲ هزار ساله دارد و ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ زیتون به طور عمده در نواحی شمالی و شرقی این استان شمالی ایجاد شده که ۷۰ درصد آن بارور بوده و امسال حدود ۱۵ هزار تن از این محصول از نوع کنسروی و روغنی برداشت شد.
استان گلستان به دلیل شرایط اقلیمی و زمین‌های مستعد با وجود خشکسالی، رتبه پنجم کشور را در تولید این میوه به خود اختصاص داده که در صورت عرضه گسترده نهال‌های مقاوم به سرما و کم آبی، سطح تولید زیتون استان افزایش چشمگیری خواهد یافت.
به گفته معاون مدیریت باغبانی سازمان جهادکشاورزی گلستان، زیتون از درختان میوه همیشه سبز و یکی از منابع تامین کننده مواد غذایی شناخته می‌شود و برنامه توسعه باغ‌های زیتون به ویژه در اراضی شیبدار و اراضی کم‌بازده این استان شمالی از سال ۷۸ با اجرای طرح طوبی و پس از آن از سال ۸۲ با طرح اراضی شیبدار آغاز شده است.
نویدرضا فراهانی با یادآوری اینکه طرح اصلاح و توسعه باغ‌های زیتون براساس سیاست‌های دولت در زمینه خوداتکایی محصولات کشاورزی با هدف تامین بخشی از نیاز روغن خوراکی کشور از سال ۱۳۷۱ به اجرا درآمده افزود: گلستان ۷ هزار ۵۰۰ هکتار باغ زیتون از ارقام ایرانی شامل «زرد، روغنی، شنگه، ماری» و رقم‌های مدیترانه‌ای شامل «کرونایکی، کنسروالیا، میشن، مانزانیلا، بلیدی، آربوسانا و آرییکن» دارد که ۵۰ درصد آن روغنی و ۵۰ درصد دیگر از نوع کنسروی است.
شناسایی و کشت زیتون متحمل به سرما و کم‌آبی در مینودشت
شرایط مناسب استان گلستان به ویژه مینودشت در کشت زیتون شماری از پژوهشگران را بر آن داشت تا با همراهی بخش خصوصی تمرکز خود را در فعالیت‌های علمی برای کشت و تولید بهترین نوع از این درخت در این منطقه قرار دهند و اخیرا جواد محمدی رییس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری از شناسایی ارقام مختلف زیتون متحمل به سرما و تنش‌های محیطی مانند کم آبی در مینودشت با همکاری محققان این پژوهشگاه، وزارت جهاد کشاورزی و بخش خصوصی خبر داد.
مهدی حسینی مزینانی و عیسی کرامتلو از سال ۲۰۰۱ فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی خود را در حوزه زیتون در ایران شروع کردند و فعالیت‌های متنوعی در حوزه پژوهش‌های مرتبط با زیتون انجام دادند که تاسیس کلکسیون زیتون مینودشت از اهم فعالیت‌های آنان به حساب می‌آید.
کلکسیون زیتون مینودشت توسط پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری و با همکاری و حمایت مالی بخش خصوصی (موسسه دکتر بسکی- مهندس فرشباف و شرکت زیتون گلستان نمونه) در سال ۱۳۹۵ در زمین‌های اهدایی مجتمع صنعتی-کشاورزی مرحوم دکتر بسکی تاسیس شد.
مساحت این کلکسیون حدود چهار هکتار در چهار بخش است که بخش اول آن مربوط به حفاظت از ارقام و ژنوتیپ‌های زیتون ایرانی، بخش دوم مربوط به حفاظت از ارقام زیتون مدیترانه‌ای و بخش سوم و چهارم مربوط به تکثیر و اجرای برنامه‌های بهگزینی و شناسایی درختان متحمل به تنش‌های محیطی است.
تاکنون در این کلکسیون ۹۳ نوع مختلف زیتون بومی ایران، ۱۰ رقم زیتون تجاری ایران، ۲۰ رقم زیتون مدیترانه‌ای و ۳۰ نوع مختلف زیتون متحمل به سرما کشت شده است.
عیسی کرامتلو کارشناس جهاد کشاورزی و یکی از محققان کلکسیون زیتون مینودشت، انجام عملیات باغبانی نوین برای حفظ و نگهداری از ذخایر ژنتیکی زیتون کشور و همچنین فراهم سازی شرایط لازم برای مطالعه درختان طبق اصول فنی، جمع آوری اطلاعات و مطالعه رفتار درختان در مقابل تنش‌های زنده (آفات و بیماریها) و غیر زنده (سرما و گرما) به منظور شناسایی ژنوتیپ‌های امید بخش در برابر تغییرات اقلیمی، مطالعه خصوصیات گل و میوه شامل زمان گلدهی، نوع گل، الگوی رشد میوه، زمان رسیدن، تسهیل در برداشت، مقدار میوه و عملکرد، خصوصیات کیفی کنسرو، مقدار روغن زیتون و پروفایل اسیدهای چرب و شناسایی ژنوتیپ‌های امید بخش زیتون ایرانی از نظر خصوصیات برتر باغبانی به منظور معرفی رقم‌های مطلوب به باغداران را از دیگر اقدامات در حال اجرا برشمرد.
تنوع باورنکردنی زیتون ایرانی
مهدی حسینی مزینانی که بیش از ۲۰ سال در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری در زمینه زیتون به کار تحقیقاتی و توسعه‌ای مشغول است در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: در زمان شروع مطالعه بر روی زیتون فکر نمی‌کردیم که زیتون ایرانی دارای تنوع زیادی باشد و استنباط ما این بود که جمعیت زیتون ایرانی کاملا مشابه زیتون مدیترانه‌ای است اما با بیشتر شدن بررسی‌ها متوجه شدیم که در ایران تنوع شگفت انگیز و باور نکردنی از زیتون وجود دارد.
وی افزود: بر همین اساس تصمیم گرفته شد تا در کنار جهاد کشاورزی، مسافرت‌های طولانی و پرخطر به ۱۹ استان کشور از ارتفاعات زاگرس در کرمانشاه تا مناطق داغ و سوزان جنوب شرقی ایران در سیستان و بلوچستان درا ر مدت ۱۰ سال انجام دهیم و درختان قدیمی زیتون در این مناطق را مطالعه و شناسایی کنیم.
این محقق ادامه داد: در نهایت بیش از ۱۰۰ درخت قدیمی زیتون منحصر بفرد و متفاوت از یکدیگر شناسایی شد که نتایج تحقیقات خود را در مقالات مختلف از جمله در کتاب اطلس زیتون ایران به ۲ زبان فارسی و انگلیسی منتشر کردیم و این کتاب به عنوان کتاب سال ایران در حوزه کشاورزی در سال ۱۳۹۳ شناخته شد و همچنین مورد تقدیر شورای بین المللی زیتون قرار گرفت.
تولید ۱۲۰ هزار تن زیتون در ایران
مزینانی گفت: با توجه به پتانسیل بالای ایران در بخش کشاورزی، برنامه گسترش سطح زیر کشت زیتون در ایران از حدود ۲۵ سال پیش و با حمایت وزارت جهاد کشاورزی شروع و سطح زیر کشت زیتون هم اکنون به حدود ۷۵ هزار هکتار رسید و در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۲۰ هزار تن میوه زیتون در کشور تولید شده است.
وی رقم “زرد” را یکی از بهترین رقم‌های زیتون بومی ایران دانست که در سطح وسیعی از کشور کشت می‌شود و بیان کرد: این رقم با شرایط مختلف آب و هوایی کشور سازگار است و محصول زیادی تولید می‌کند و کیفیت روغن آن بسیار خوب است.
این محقق تاکید کرد: شرایط تنوع اقلیمی در ایران به گونه‌ای است که باید برای هر منطقه جغرافیایی ارقام سازگار با آن منطقه را شناسایی کرد.
مزینانی افزود: ما یک تیم تحقیقاتی بزرگ با محققان فعال در حوزه‌های مختلف مرتبط با زیتون هستیم که ارتباط بسیار نزدیکی با شرکت‌های خصوصی و باغداران داریم و به کشاورزان برای کاشت رقم مناسب (سالم و اصیل)، مدیریت بهینه باغ و نحوه و زمان صحیح برداشت میوه از درخت مشاوره می‌دهیم.
وی ادامه داد: همچنین در وزارت جهاد کشاورزی دفتر زیتون فعال است که نقش موثری در مدیریت و توسعه باغات زیتون دارد و نتایج تحقیقات‌مان که در مجلات علمی بین المللی در سال‌های ۲۰۰۷ و سپس ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ منتشر شد تنوع و ارزش ژرم پلاسم زیتون ایران را ثابت کرد.
به گفته وی، وجود تنوع زیاد در واریته‌های زیتون ایران امید زیادی را برای کشف ارقام برتر و امیدبخش فراهم کرده است و ما هم اکنون واریته‌هایی را شناسایی کرده‌ایم که دارای روغن بسیار با کیفیت هستند و محصول خوبی هم تولید می‌کنند.
این محقق بیان کرد: در حین مطالعه بر روی جمعیت‌های مختلف زیتون در نواحی مختلف کشور متوجه شدیم که برخی از درختان قدیمی و ارزشمند توسط عوامل طبیعی یا انسانی از بین رفته یا در حال نابودی است به طوریکه در صورت از دست دادن آن درخت، دیگر مشابه آن در هیچ جای ایران و حتی جهان وجود ندارد لذا برای جلوگیری از نابود شدن این گنجینه‌های ارزشمند ژنتیکی، تصمیم گرفتیم هر چه سریعتر این درختان را تکثیر کنیم و از هر درخت قدیمی سه تکرار در قطعه زمین اهدایی بخش خصوصی در استان گلستان کاشته شد.
مزینانی افزود: ۶ سال است که این درختان در این کلکسیون کاشته شده‌اند و امسال تعداد قابل توجهی از این درختان به بار نشسته‌اند و این کلکسیون فرصت بسیار مناسب و طلایی برای حفاظت از این درختان از یک طرف و شروع تحقیقات فشرده در مورد هر یک از این درختان و بررسی خصوصیات مورفو- فیزیولوژیک آنها و انجام تحقیقات بهگزینی فراهم کرده است.
وی اظهارداشت: همچنین در کنار کلکسیون زیتون مینودشت و با همکاری بخش خصوصی، منطقه‌ای را برای ترویج اکوتوریسم در حال راه اندازی هستیم و ایجاد باغ موزه زیتون نیز از برنامه های آینده ماست.
وی گفت: شناسایی درختان زیتون کهنسال با قدمت بیش از هزار سال در استان‌های مختلف کشور و در ارتفاعات رشته کوه زاگرس در غرب و جنوب غرب تا دامنه‌های کوه البرز در استان گلستان همگی حاکی از سابقه طولانی کاشت این درخت در دوران کهن دارد و زیبایی و قدمت درختان کهنسال زیتون از یک طرف و وجود میوه و روغن ارزشمند آن از طرف دیگر تلفیقی از هنر و زندگی را در مناطق مختلف کشور به‌وجود آورده و جذابیت توریستی این مناطق را دوچندان کرده است و برخی از این درختان به عنوان میراث فرهنگی شناخته شده‌اند و دارای شماره ثبت هستند.
چالش‌های موجود برای گسترش سطح زیرکشت زیتون
این محقق بیان کرد: پدیده تغییر اقلیم یکی از چالش‌های بزرگ و نگران کننده در جهان محسوب می‌شود که ایران هم تحت تاثیر این مشکل قرار گرفته به عنوان مثال سرمای شدید و خارج از فصل یکی از پیامدهای این پدیده است و با توجه به پتانسیل‌های موجود در این درختان و تحمل شرایط سخت در اقلیم‌های متفاوت، احتمال شناسایی و معرفی درختانی که بتوانند شرایط سخت آب و هوایی از قبیل “خشکی، سرما، کم آبی و آفات و بیماریها” را تحمل کنند بسیار زیاد است.
مزینانی افزود: در بین این درختان نمونه‌های امیدبخش که دارای تحمل زیادی به سرما باشند شناسایی شده‌اند و هم اکنون در حال مطالعه بیشتر بر روی این نمونه‌ها هستیم تا بتوانیم آنها را به عنوان ارقام جدید (new varieties) معرفی کنیم.
وی ادامه داد: علاوه بر آن، برخی از این درختان تولید کننده روغن زیتون بسیار مرغوب و با کیفیت هستند که معرفی و تکثیر این درختان و استخراج روغن از میوه آن ها کمک شایانی به سلامت مصرف کنندگان خواهد کرد.
منشاء زیتون در کجاست؟
وی گفت: بررسی مولکولی بر روی ژرم پلاسم زیتون ایران و مقایسه آن با ۷۷ رقم زیتون از ۱۱ کشور حوزه مدیترانه با همکاری انستیتو تحقیقات منابع طبیعی ایتالیا در شهر پروجا را انجام دادیم و به این فرضیه رسیدیم که زیتون در جهان از منطقه فلسطین منشاء گرفته و در ۲ جهت شرق و غرب گسترش یافته است.
این محقق افزود: این فرضیه در مجله Annals of Botany در سال ۲۰۱۷ به چاپ رسیده و می‌تواند نقطه عطفی در بازنگری فرضیات قبلی مرتبط با منشاء زیتون در جهان باشد، ضمنا با رجوع به کتب تاریخی نیز می‌توان تا حدودی این فرضیه را تایید کرد.
- منبع خبر : خبرگزاری ایرنا
Friday, 26 April , 2024