گلستان به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی و توپوگرافی از طیف گسترده‌ای از رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی بهره مند است.

مردم این استان در کنار وجود صدها هزار هکتار جنگل‌های هیرکانی و مراتع وسیع، از چندین تالاب بین المللی و خلیج گرگان به عنوان ذخیره گاه زیست کره منتفع می‌شوند.

تالاب‌های بین المللی همچون آلاگل، آجی گل، آلماگل و تالاب گمیشان از اکوسیستم‌های ارزشمند این استان بوده که هر یک به فراخور موقعیت مکانی خود یک موهبت بزرگ الهی برای این منطقه محسوب می‌شود.

تغییرات اقلیمی و افت محسوس نزولات آسمانی، کاهش آورده رودخانه‌ها منتهی به تالاب‌ها، هدایت پساب زراعی و خانگی و شکار و صید زیستمندان تالابی از جمله تهدیدات فراروی تالاب‌های گلستان است.

بی تفاوتی به تأمین حق آبه تالاب‌ها، سبب شده تا مساحت عظیمی از تالاب‌های گلستان به سرزمین خشک و لم یزرع تبدیل شود و این عرصه‌ها را به محلی برای تشکیل کانون‌های ریزگرد تبدیل کند.

همه این موارد سبب شده که برخی متولیان حوزه مدیریت تالاب‌ها، سخن از عدم حضور پرندگان مهاجر در این زیستگاه‌ها بر زبان بیاورند و احتمال خروج تالاب‌های آلاگل با دو هزار و ۵۰۰ هکتار، آجی گل با ۳۲۰ هکتار، آلماگل با ۲۰۷ هکتار و تالاب گمیشان با ۲۰ هزار هکتار را از لیست تالاب‌های مشمول معاهده رامسر را مطرح کنند که در صورت عملی شدن، خسارت‌های معنوی و مادی بسیاری بر گلستان وارد می‌شود.

انباشتگی سموم در تالاب‌ها

یکی از محققان محیط زیست در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: تالاب‌ها از اجتماعات انبوه گونه‌های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان حمایت می‌کنند؛ به گونه‌ای که از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از ۴۰ درصد آنها در آب‌های شیرین (تالاب‌ها) زندگی می‌کنند.

سید محمد فیروزنیا افزود: ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تقویت آب‌های زیرزمینی، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب و هوای محلی از جمله ویژگی‌های تالاب‌ها هستند.

سال‌ها است که پساب‌های کشاورزی و خانگی روانه تالاب‌های گلستان شده و کاهش بارش‌ها هم وضعیت آنها را بغرنج کرده استرئیس اسبق محیط زیست غرب گلستان و تالاب گمیشان ادامه داد: از میان ارزش‌های اقتصادی متعدد تالاب‌ها، می‌توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری، تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی پروری، تولید محصولات کشاورزی، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری اشاره کرد.

وی گفت: با همه کارکردهای متنوعی که برای تالاب‌ها شمرده شد اما چند سالی است که روزگار تالاب‌های گلستان ناخوش است، سال‌ها است که پساب‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی آغشته به انواع آلاینده‌های شیمیایی و میکروبی روانه این تالاب‌ها می‌شود.

فیروزنیا افزود: تالاب‌های بین‌المللی گلستان امروز به انباشتگاهی از انواع سموم تبدیل شده اند که علاوه بر تأثیر مستقیم بر حیات پرندگان، آبزیان و گیاهان و حتی زیستمندان میکروسکوپی، بر زندگی جوامع انسانی پیرامونی هم اثر گذاشته است.

وی اضافه کرد: کاهش تراز آب و حتی خشک شدن بخش عمده‌ای از مساحت تالاب‌های گلستان بیان گر وضعیت بغرنج این زیستگاه‌های ارزشمند است.

این محقق محیط زیست، شکار غیر مجاز و بی رویه، زهکشی، تبدیل اراضی به مرتع، از بین بردن پوشش گیاهی برای مصارف محلی، آلودگی حاصل از پسماند صنایع، کودها و سموم دفع آفات نباتی و چرای بی رویه دام را از مهم‌ترین عوامل تهدید کننده تالاب‌ها اعلام کرد.

وضعیت تالاب گمیشان بغرنج است

فرماندار شهرستان گمیشان هم وضعیت تالاب گمیشان را بحرانی قلمداد کرد و به خبرنگار مهر گفت: کاهش تراز آبی خزر و پسروی شدید آب دریا از اصلی ترین دلایل افت محسوس پهنه آبی در تالاب گمیشان است.

امید سقلی افزود: براساس آخرین برآوردها ۸۰ درصد از تالاب گمیشان خشک شده که این موضوع زنگ خطری جدی برای شکل گیری و انتقال ریزگردهای این منطقه به شهر گمیش تپه و سایر مناطق استان است.

وی گفت: احداث آب بندان های غیرمجاز در مناطق بالادستی، آورده رودها و کانال‌های منتهی به تالاب گمیشان را به حداقل ممکن و در بیشتر روزهای سال به صفر رسانده است.

سقلی به اختصاص مبلغ چهار هزار میلیارد ریال برای احیای تالاب گمیشان در سفر رئیس جمهور به استان خبرداد و گفت: راهکارهای اجرایی مناسب برای آغاز این پروژه انتخاب شده که پس از مشورت با مدیران استانی عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد.

وی بدون اشاره به روش خاص برای احیای تالاب گمیشان، گفت: تلاش می‌شود از طریق دریای خزر با روش‌های اثر بخش و علمی زمینه احیا این تالاب بین المللی فراهم شود.

سقلی همچنین گفت: کشت گونه‌های شورپسندی مثل سالیکورنیا برای در امان ماندن از ریزگرد در مناطق پیرامونی تالاب در دستور کار قرار گرفته تا علاوه بر تأمین نهاده‌های دامی مورد نیاز منطقه مانع شکل گیری کانون‌های ریزگرد در منطقه باشیم.

احتمال خروج از لیست کنوانسیون رامسر

رئیس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس هم به خبرنگاران گفت: افت محسوس بارش‌های سالانه و استمرار خشکسالی به همراه دما و تبخیر بالا در مناطق شمالی شهرستان، سدسازی‌ها در مناطق بالادست رودخانه اترک و تخصیص ناکافی حق‌آبه تالاب‌ها و برداشت آب برای آبزی پروری و کشاورزی از مهم‌ترین دلایل کم آبی و خشک شدن سه تالاب بین‌المللی آلاگل، آجی‌گل و آلماگل گنبدکاووس است.

احمد احمدی افزود: در صورت تغییر مسیر و عدم حضور پرندگان مهاجر در سه تالاب بین المللی گنبدکاووس، احتمال خارج شدن آنها از لیست کنوانسیون رامسر وجود دارد، ضمن اینکه با خشک شدن این سه پهنه آبی جوامع محلی دچار آسیب و به احتمال زیاد سبب مهاجرت آنها خواهد شد.

وی، وقوع پدیده ریزگردها را از دیگر پیامدهای خشک شدن سه تالاب گنبدکاووس دانست و ادامه داد: مطالعات اختصاص حق آبه جدید به این تالاب‌ها توسط مراکز دانشگاهی برای ارائه به وزارت نیرو، در حال انجام است.

مدیریت سنتی، آفت تالاب‌ها

معاون عمرانی فرماندار گنبدکاووس هم گفت: حفظ تالاب‌ها علاوه بر اجرای سیاست‌های متمرکز به نقش‌آفرینی جوامع محلی نیازمند است زیرا این افراد به صورت مستقیم از تهدیدات و مزایای تالاب‌ها متأثر می‌شوند.

عبدالحمید گوگلانی افزود: به سبب مدیریت و روش‌های سنتی در گذشته اکنون شاهد خشک شدن این پهنه‌های آبی هستیم که برای نجات دوباره آنها باید نگرش نوین و علمی به آنها داشت.

وی ادامه داد: اصلاح الگوی کشت در مناطق مرزی و حاشیه تالاب‌ها، پیگیری حق آبه و تخصیص اعتبارات مناسب برای نگهداری و حفاظت از این پهنه‌های آبی از محل اعتبارات استانی و ملی و توجه به آموزش و فرهنگ‌سازی به جوامع محلی می‌تواند به احیای دوباره تالاب‌های سه‌گانه گنبدکاووس کمک کند.

به گزارش مهر، تالاب‌های گلستان در سنوات اخیر با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرده و در صورت بی توجهی به آن در چند سال آینده چیزی به نام تالاب در گلستان نخواهیم داشت لذا برای ادامه حیات آنها باید از هم اکنون آستین همت را بالا زده چون فردا دیر است.