گنبدکاووس گذشته ای به بلندای چند هزار سال و تاریخی مملو از فراز و فرودهای گوناگون دارد که خرابه شهر جرجان، شاهد آشکار بر این تاریخ است.

این شهر تاریخی که در گذشته به جرجان مشهور و از بلاد آباد دوران حکومت سامانیان، آل‌زیار و سلجوقیان بود درسال ۶۲۰ هجری بر اثر حمله مغول از بین رفت و اکنون نیز خرابه‌های آن در قسمت غرب و جنوب غربی گنبدکاووس وجود دارد.

پیشینه و هویت تاریخی و فرهنگی گنبدکاووس که هم اکنون “گنبد قابوس” به عنوان بلندترین برج آجری جهان را در مرکز خود دارد، می‌تواند الگوی ساخت و ساز ساختمان‌های مردم این دیار قرار گیرد تا وضعیت آشفته بازار معماری و نمای ساختمانی در این شهر را سامان دهد.

وجود برخی نماهایی برگرفته از سلیقه صاحبخانه‌ بدون رعایت اصول معماری و یا ساختمان‌هایی با سبک‌ رومی در کنار خانه‌های بافت قدیمی، چهره‌ای بهم ریخته و نازیبا به منظر شهری گنبدکاووس بخشیده است.

تغییر نما در یک ساختمان آجری و طراحی پنجره‌ها و انجام نقاشی برای به تصویر کشیدن چهره یک زن با موهای مشکی در گنبدکاووس از نگاه کارشناسان به سمبلی از بدترین معماری ایرانی تبدیل شده اما با گذشت چند سال از ساخت، هنوز اقدامی برای تخریب آن نشده است.

در تعریف کلی، نمای ساختمان،‌ معرفی کننده هویت و فرهنگ هر شهر شناخته می‌شود و صاحبخانه‌ها به دلایل مختلف از جمله افزایش ارزش واحد مسکونی نباید نماهای غربی مانند رومی و یونانی را جایگزین نمای ساده و با ایمنی بیشتر کنند زیرا چسباندن سنگ با سیمان به دلیل وزن زیاد آن در نمای رومی ساختمان‌های چند طبقه به مرور زمان می‌تواند باعث ایجاد خطر شود.

علاوه بر توجه به زیباسازی ساختمان‌ها، باید در ساخت‌ و سازها به هویت ایرانی – اسلامی و خرده فرهنگ‌های هر منطقه توجه شود اما امروزه شاهد غفلت متولیان ساخت و ساز به این موضوع هستیم.

یک کارشناس حفاظت و معماری ساختمان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، معماری گنبدکاووس را ناهمگون دانست و گفت:‌ به عنوان نمونه وجود ساختمان آجری با نمای چشم و ابرو در این شهر به عنوان یک طراحی نامناسب در معماری ایرانی شناخته می‌شود.

حسین کتولی افزود: مشاهده این سبک معماری به این معنی است که فعالیت در این عرصه از دست متولیان واقعی خارج و به دست افراد ناآشنا افتاده تا با این گونه ساخت و سازها به فرهنگ و هویت مردم بی احترامی کنند.

وی همچنین در رابطه با الهام‌گیری از سبک معماری برج قابوس و یا شهر تاریخی جرجان در ساخت و سازهای امروز شهر گنبدکاووس گفت: برج قابوس به عنوان بنایی بازمانده از سده چهارم هجری در دنیا کم نظیر  بوده و معماری آن از نظر ماهیت و کارکرد، قابل تکرار نیست چراکه در زمان ساخت این بنای ۵۵ متری، خانه‌های مسکونی به صورت یک طبقه با چند اتاق در ایوان ساخته می‌شد.

این متخصص حوزه معماری ادامه داد: با توجه به اینکه تاکنون محدوده کوچکی از شهر تاریخی “جرجان” واقع در سه کیلومتری گنبدکاووس مورد باستان شناسی قرار گرفته است نمی‌توان به معماری آن به عنوان یک الگو نگاه کرد.

کتولی اضافه کرد: گنبدکاووس یک شهر جدیدساز شناخته می‌شود که حدود ۹۰ سال پیش طراحی و ساخته شده و ریشه‌ و معماری قدیمی مانند گرگان ندارد.

وی افزود: در معماری ایرانی نباید به دنبال فرم‌های معماری رفت بلکه می‌توان از شیوه زندگی و حال و هوای قومیت‌های ساکن در هر شهر مانند قومیت ترکمن در گنبدکاووس در طراحی ساختمان‌ها بهره گرفت.

به گفته وی، هر شهری بر اساس ویژگی‌های اقلیمی، جغرافیایی و تاریخی و بهره‌گیری از سبک زندگی، علایق و سلایق مردم، معماری خاص خود را دارد که اصفهان، تبریز و یزد نمونه‌ای از این شهرها هستند.

این استاد دانشگاه گلستان با اشاره به کمرنگ شدن استفاده از سبک معماری ایرانی در دوره معاصر و جایگزینی آن با معماری وارداتی از جمله سبک رومی، اظهار داشت: مهمترین راهکار عبور از بحران غرب زدگی در معماری، ارائه طرح‌هایی مطابق با سلیقه امروز جامعه بر گرفته از روح معماری ایرانی است.

کتولی افزود: معماری قدیمی ایرانی به دلیل نوع رعایت حریم در ساخت و ساز و احترام به طبیعت برای انسان آرامش بخش است.

تشکیل “شورای عالی مسکن” راهکاری اصلی ساماندهی ساخت و ساز در گنبدکاووس

سرپرست نظام مهندسی ساختمان گنبدکاووس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: وظیفه این سازمان کنترل سازه‌ای، معماری و تاسیساتی پروژه‌های در حال ساخت است و انتخاب نوع معماری و نمای ساختمان به سلیقه متقاضی بر می‌گردد.

علیرضا کاشانی، مهمترین لازمه اصلاح معماری ناهمگون شهر گنبدکاووس را در فرهنگ‌سازی استفاده از سبک‌های مناسب با موقعیت هر منطقه و در مرحله بعدی ساماندهی زیرساخت‌های مدیریت شهری ساخت مسکن عنوان کرد.

وی ادامه داد: صاحب‌خانه‌ها با بکارگیری طرح رومی و استفاده از روشنایی در نما، ارزش ریالی ساختمان خود را بیشتر می‌کنند اما به این نکته توجه ندارند که احتمال افتادن سنگ‌های چسبیده به بدنه ساختمان به عنوان نما آن هم برای آپارتمان‌ها چند طبقه به مرور زمان وجود دارد.

به گفته وی، برای ساماندهی زیرساخت‌های ساختمان‌سازی نیاز به تشکیل “شورای عالی مسکن در گنبدکاووس” است تا مشکلات عرضه و تقاضای مسکن در این شورای مورد بررسی قرار گیرد.

وی تامین زمین، کالاهای مصرفی برای ساخت، نیروی انسانی، دستمزد، پیش بینی قیمت بر اساس رشد جمعیت و شرایط اقتصادی مردم برای خرید خانه را از جمله مشکلات حوزه مسکن عنوان کرد و گفت: در کشورهای در حال توسعه مانند ایران که هر روز آمار مهاجرت روستاییان به شهرها روبه افزایش است باید هر ساله به ازای هر هزار نفر، ۱۰ واحد مسکونی ساخته شود اما این آمار در ایران ساخت ۲ واحد مسکونی به ازای هر هزار نفر است.

سرپرست نظام مهندسی ساختمان گنبدکاووس، نبود تراکم جمعیتی مناسب و تغییر کاربری ساختمان‌ها را از دیگر معضلات سیمای شهری گنبدکاووس ذکر کرد و گفت: در حال حاضر تمرکز ساختمان‌های مسکونی و تجاری در خیابان طالقانی این شهر، در کنار نبود پارکینگ مناسب باعث افزایش حجم ترافیک در این خیابان شده است.

کاشانی ادامه داد: عده‌ای از شهروندان هم با مراجعه به سازمان نظام مهندسی نقشه ساخت واحد مسکونی می‌گیرند اما به جای آن ساختمان‌ اداری و تجاری می‌سازند که در این شرایط مهندس ناظر موضوع تغییر نقشه را برای توقف کار به شهرداری اطلاع می‌دهد و در خیلی موارد کار به دادگاه و درگیری‌های بعد آن کشیده می‌شود.

درهمین پیوند شهردار گنبدکاووس نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به قدیمی و غیر شفاف بودن قوانین شهرداری، گفت: شهرداری در برخورد با خیلی از تخلفات از جمله رعایت نکردن ضوابط ساخت و ساز و یا بکارگیری نماهای نامناسب، سردرگم است چراکه هر نوع رفتاری تبعات خاص خودش را دارد.

منصور طعنه‌گنبدی افزود: به عنوان نمونه برای یکی از ساختمان‌ها به دلیل رعایت نکردن ضوابط در ساخت و ساز از دیوان عدالت اداری حکم تخریب گرفتیم اما به دلیل تبعات اجتماعی هنوز موفق به تخریب نشدیم و موارد مشابه این چنینی زیاد است.

طبق سخنان کارشناسان و مسوولان شهری گنبدکاووس درباره وضعیت آشفته بازار نمای ساختمان در دومین شهر بزرگ استان گلستان به نظر می‌رسد، برای ساماندهی این وضعیت علاوه بر تصویب قوانین مناسب، باید نسبت به فرهنگ‌سازی عمومی در بین مردم برای استفاده از نماهای ایرانی – اسلامی متناسب با هویت تاریخی و فرهنگی هر منطقه از ایران اسلامی بیش از پیش تلاش شود.